Dewasa ini, kita sering mendengar pelbagai komentar mempersoalkan kemampuan Suruhanjaya Pencegahan Rasuah Malaysia (SPRM) menyelesaikan kes rasuah kerana terdapat banyak lambakan kes tidak dapat didakwa segera di mahkamah.
Hal ini menyebabkan orang awam meragui hak dan kuasa SPRM. Wujud persoalan mengapa SPRM tidak diberi kuasa dan hak pendakwaan, lantas boleh menyebabkan berlaku penyalahgunaan kuasa?
Berikut adalah penjelasan yang baik dalam mengupas isu ini dan mencari solusi serta jawapan yang tepat agar persoalan ini dapat dijawab dengan lebih jelas jika ia masih berbangkit atau dicadangkan pada masa hadapan.
Cadangan dan hujah menyokong SPRM perlu diberikan kuasa mendakwa antara usaha reformasi dan memperkukuhkan usaha melawan rasuah dalam negara. Pada masa ini hanya Jabatan Peguam Negara mempunyai kuasa itu.
Antara faktor mendorong cadangan ini kerana SPRM dikatakan perlu mempunyai kuasa pendakwaan bebas daripada Jabatan Peguam Negara bagi mengelak kes berkaitan ahli politik atau ada hubungan dengan pejabat itu ditolak pendakwaannya.
Pelaksanaan syor ini memerlukan perubahan undang-undang besar dan pindaan Perlembagaan serta pelbagai undang-undang berkaitan. Justeru, beberapa proses dan perbincangan mendalam perlu dibuat sebelum mencapai keputusan muktamad.
Pemberian kuasa pendakwaan kepada SPRM adalah isu kompleks dan perlu penilaian teliti, terutama kesan terhadap institusi kehakiman dan demokrasi Malaysia. Berikut adalah beberapa kebaikan mungkin terjadi jika langkah itu dilaksanakan:
l Memperkasakan SPRM.
Pemberian kuasa pendakwaan kepada SPRM akan memberi kuasa lebih besar dan kebebasan menangani kes rasuah di Malaysia. Ini dapat memperkasakan SPRM melaksanakan tugas mereka dan memperkuatkan peranan sebagai agensi pencegahan rasuah tunggal di Malaysia.
l Mengurangkan kebergantungan kepada timbalan pendakwa raya.
Dalam sistem undang-undang Malaysia, kebergantungan SPRM pada timbalan pendakwa raya untuk mengambil tindakan undang-undang dalam kes rasuah jadi hambatan melaksanakan tugas mereka.
Pemberian kuasa pendakwaan kepada SPRM dapat mengurangkan kebergantungan kepada timbalan pendakwa raya dan mempercepat proses undang-undang menangani kes rasuah.
l Meningkatkan keyakinan masyarakat.
Langkah ini dapat meningkatkan keyakinan masyarakat terhadap SPRM dan keadilan di Malaysia. Jika SPRM memiliki kuasa pendakwaan, masyarakat dapat berasakan tindakan pencegahan dan tuntutan terhadap kes rasuah dijalankan secara lebih bebas, adil dan tidak terkesan dengan kepentingan politik atau kuasa lain.
Namun, terdapat risiko dan kebimbangan perlu diperhatikan sebelum langkah ini dilaksanakan. Contohnya, wujud persepsi dibimbangi SPRM boleh disalahgunakan parti atau pemimpin politik atau kuasa mempunyai kepentingan dalam memanipulasi proses pendakwaan.
Ikut keperluan, keadaan semasa negara
Justeru, kajian dan perbincangan terperinci perlu dilakukan sebelum membuat keputusan di atas peralihan kuasa pendakwaan ini.
Pemberian kuasa pendakwaan kepada agensi pencegahan rasuah bukan amalan antarabangsa meluas dan ia juga bukan sesuatu yang lazim dilakukan di negara lain.
Setiap negara mempunyai sistem undang-undang dan penguatkuasaan undang-undang unik serta berbeza mengikut konteks, sejarah, budaya, dan keperluan mereka. Beberapa negara mempunyai agensi pencegahan rasuah dilengkapi kuasa penyiasatan, tetapi tidak mempunyai kuasa pendakwaan.
Sebagai contoh, Hong Kong memiliki Suruhanjaya Tanggungjawab dan Pencegahan Rasuah, bertanggungjawab menangani kes rasuah, tetapi kuasa pendakwaan tetap dipegang Jabatan Peguam Negara. Di Amerika Syarikat (AS), pendakwaan jenayah dilakukan Jabatan Kehakiman atau Pejabat Peguam Negara, bukan agensi pencegahan rasuah.
Walaupun pemberian kuasa pendakwaan kepada agensi seperti SPRM bukan amalan antarabangsa meluas, ia juga bukan baharu dalam sistem penguatkuasaan undang-undang. Keputusan melaksanakan langkah ini harus berdasarkan keperluan dan keadaan semasa negara serta bukan mengikut amalan antarabangsa.
Terdapat beberapa contoh negara memberikan kuasa pendakwaan kepada agensi pencegahan rasuah antaranya Biro Pencegahan Rasuah Singapura; Suruhanjaya Pencegahan Rasuah dan Hak Asasi Manusia, Korea Selatan dan Biro Perjuangan Rasuah Brazil (Lava Jato) didirikan pada 2014.
Walaupun terdapat negara memberikan kuasa pendakwaan kepada agensi pencegahan rasuah, setiap negara mempunyai sistem undang-undang dan penguatkuasaan unik dan berbeza mengikut konteks, sejarah, budaya dan keperluan mereka. Oleh itu, keputusan melaksanakan langkah ini harus ikut keperluan dan keadaan semasa negara.
Seperti semua perubahan dalam sistem penguatkuasaan undang-undang, terdapat risiko terkait dengan memberikan kuasa pendakwaan kepada SPRM. Beberapa potensi risiko mungkin timbul adalah dipolitikkan, mendorong penyalahgunaan kuasa, berlaku kesilapan dan menurunkan keyakinan awam.
Memberikan kuasa pendakwaan kepada agensi pencegahan rasuah boleh memberi ruang untuk 'dipolitikkan' proses penguatkuasaan undang-undang. Ini bermakna keputusan untuk mengambil tindakan undang-undang dalam kes rasuah boleh dipengaruhi pertimbangan politik, bukan kepentingan undang-undang semata-mata.
Risiko penyalahgunaan kuasa boleh berlaku jika pegawai agensi menyalahgunakan kuasa untuk mengambil tindakan undang-undang dalam kes rasuah demi kepentingan peribadi atau organisasi mereka.
Memberikan kuasa pendakwaan kepada agensi pencegahan rasuah juga boleh mengakibatkan kesilapan dalam penentuan kes memerlukan pendakwaan. Agensi pencegahan rasuah mungkin tidak mempunyai kepakaran seperti di Jabatan Peguam Negara dalam menilai kekuatan kes dan bukti diperlukan untuk menangani kes.
Jika agensi pencegahan rasuah melakukan kesilapan atau penyalahgunaan kuasa dalam pelaksanaan kuasa pendakwaan, ini boleh mengakibatkan penurunan keyakinan awam terhadap keberkesanan agensi itu dan keseluruhan sistem penguatkuasaan undang-undang.
Kesimpulannya, jika langkah ini dilaksanakan maka penting untuk memastikan ada sistem dan kawalan kukuh untuk mencegah ia jadi alat politik, penyalahgunaan kuasa dan berlaku kesilapan.
Selain itu, ketelusan dan akauntabiliti harus ditekankan untuk memastikan integriti serta kepercayaan dalam sistem penguatkuasaan undang-undang. Di sini pentingnya fungsi Badan Bebas Pemantau Rasuah di Malaysia seperti sedang diamalkan SPRM sekarang.
Penulis adalah Presiden Pemerhati Rasuah Malaysia (MCW)